อตีตวาร

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส อินฺทฺริยยมเก ตีสุ มหาวาเรสุ ปวตฺติวาเร อุปฺปาทอตีตวาโร ภควตา กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโตฯ

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต อินฺทฺริยยมเก ตีสุ มหาวาเรสุ ปวตฺติวาเร อุปฺปาทอตีตวาโร ‘‘ยสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิตฺต, ตสฺส โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ, ปุริสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ, สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปญฺญินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, อุปฺปชฺชิตฺถาติ, อามนฺตาฯ ยสฺส วา ปน มนินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิตฺถ, ตสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิตฺถาติ, อามนฺตา’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิภชิตฺวา เทสิโตฯ

อุปฺปาทอนาคตวาร

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส อินฺทฺริยยมเก ตีสุ มหาวาเรสุ ปวตฺติวาเร อุปฺปาทอนาคตวาโร ภควตา กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโตฯ

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต อินฺทฺริยยมเก ตีสุ มหาวาเรสุ ปวตฺติวาเร อุปฺปาทอนาคตวาโร ‘‘ยสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส โสตินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ, อามนฺตาฯ ยสฺส วา ปน โสตินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ อามนฺตาฯ ยสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ, เย รูปาวจรํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ, เตสํ จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, โน จ เตสํ กายินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, อิตเรสํ เตสํ จกฺขุนฺทฺริยญฺจ อุปฺปชฺชิสฺสติ กายินฺทฺริยญฺจ อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโตฯ